حسابداری صنعتی چیست؟

تعریف حسابداری صنعتی و کاربرد آن
حسابداری صنعتی و یا همان حسابداری بهای تمام شده در حقیقت این امر را تشخیص می دهد که پول شرکت در کجا خرج شده است. به عبارت دیگر و به صورت کلی تر می توان گفت که حسابداری صنعتی نوعی سیستم تحلیل عملیاتی برای مدیریت می باشد.
از کاربرد های مهم حسابداری بهای تمام شده می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تعیین و مشخص نمودن هزینه ها و سود برای یک دوره حسابداری
- جواب گویی به حسابرسان سازمان و مراجع دولتی
- یکی دیگر از کاربرد های حسابداری صنعتی مشخص کردن میزان مصرف استاندارد و معرفی انحراف از مصرف استاندارد طبق واقعیت می باشد.
- مشخص کردن ضایعات عادی و غیرعادی
- گاهی در شرکت های تولیدی برخی از افراد غیر متخصص و غیر ماهر موجب می شوند تا ضایعات به وجود بیایند. یکی دیگر از کاربرد های حسابداری صنعتی، در حقیقت، شناسایی، ارزیابی و حذف این افراد است
- مشخص کردن تولید با توجه به فرمول استاندارد و ارزیابی انحراف از استاندارد
حسابداری صنعتی چیست؟
حسابداری صنعتی از جمله از سخت ترین و در عین حال جذاب ترین شاخه های حسابداری است. نام دیگر این شاخه حسابداری بهای تمام شده است که در زمرۀ حسابداری مدیریت قرار دارد. از وظایف اصلی آن می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- جمع آوری اطلاعات در رابطه با عناصر بهای تمام شده
- بررسی روش های کاهش تولید از طریق تحلیل گزارش ها
- محاسبۀ بهای تمام شدۀ واقعی خدمات و محصولات
- بررسی روش های تولید
- تنظیم بودجه و تعیین هزینه های استاندارد
- تعیین هزینه های واقعی مربوط به عملیات
- تعیین هزینه مراحل تولید
- تعیین میزان سودآوری و یا مصرف وجوه اجتماعی
در حسابداری بهای تمام شده، برای محقق کردن این اهداف، غالباً حساب ها را طبقه بندی می نمایند. سپس اقدام به ثبت، تحلیل و تفسیر آن ها می کنند تا رابطۀ هر کدام از هزینه ها را با مراحل تولید و توزیع خدمات و محصولات مشخص کنند. از این رو، اگر مدیران مجتمع های صنعتی گزارش های دقیقی از عناصر هزینه در اختیار نداشته باشند، در رابطه با تصمیم گیری های مربوط به افزایش تولید محصولات و خدمات با مشکلات متعددی مواجه خواهند شد. با تمام این اوصاف متوجه می شوید که حسابداری صنعتی با توجه به اسمی که دارد با صنعت و نهاد های تولیدی ارتباط مستقیمی دارد. با توجه به این امر این شاخه از حسابداری در مدیریت جایگاهی ویژه دارد.
سایر اهداف حسابداری بهای تمام شده
برخی دیگر از وظایف مهم حسابداری صنعتی که حسابدارن صنعتی ملزم به انجام آنها هستند عبارتند از:
- همکاری در برنامه ریزی و همچنین پیاده سازی برنامه ها و بودجه های سازمان
- طبقه بندی اطلاعات برای کمک به تصمیم گیری مدیران
- برنامه ریزی و پیاده سازی قوانین و ساختار هایی برای بهبود وضعیت موجود و کاهش هزینه ها
- ارزش گذاری موجودی های هر کدام از بخش های مختلف به منظور هزینه یابی و همچنین تعیین قیمت و کنترل میزان موجودی
تاریخچه حسابداری صنعتی
با بررسی سابقۀ حسابداری صنعتی متوجه می شوید که قدمت آن به انقلاب صنعتی می رسد. با توجه به پژوهش ها و عقاید پژوهشگران، حسابداری بهای تمام شده با ظهور اقتصاد نوپای عرضه و تقاضای صنعتی گسترش یافت. تولیدکنندگان با پا نهادن به دنیای جدید اقتصاد این نیاز را احساس کردند که هزینه های ثابت و متغیرشان را ردیابی کنند تا فرایندهای تولیدهایشان بهینه تر شود. از این رو، اکثر کسب و کارها و صنایع به منظور رشد تجارتشان نیاز به حسابداران صنعتی و حرفه ای را بیش از پیش احساس کردند. با پیشرفته تر شدن صنایع متعدد و فناوری ها، نیاز به حسابداری صنعتی نیز افزایش یافت.
این شاخه از حسابداری، در آغاز قرن بیستم، به موضوع بسیاری از منابع پژوهشی مدیریت بازرگانی تبدیل شد. در واقع، حسابداری بهای تمام شده با گسترش کسب و کارها و تجارت های متنوع پیچیدگی بیشتری پیدا کرده است.
ثبت های حسابداری صنعتی
در ثبت حسابداری صنعتی شرکت های تولیدی، مواد تهیه شده را با توجه به اصل هزینه تمام شده در کاربینی حسابداری صنعتی ثبت می کنند. این هزینه موارد زیر را در بر می گیرد:
- قیمت مربوط به خرید
- تمام هزینه های معمولی برای تهیه مواد تا زمان صدور مواد از انبار (از جمله هزینه بیمه، حمل، بارگیری، عوارض گمرکی، سود بازرگانی، بازرسی، کنترل و غیره)
تمامی موارد فوق برای هر سازمانی مهم هستند و باید اجرا شوند. از دیگر نکات مهم میتوان به استفاده از حساب کنترل اشاره کرد که به تفکیک و بررسی هر چه آسانتر حساب ها منجر میشود. برای مثال، هزینه های مربوط به مواد را باید در حساب کنترل مواد ثبت نمود و یا هزینه های مربوط به دستمزد را در حساب کنترل دستمزد ثبت می کنند. مثال دیگر این است که در حساب کنترل سربار باید هزینه های سربار را ثبت کرد.
ثبت حسابداری خرید مواد اولیه
زمانی که سازمان ها مواد اولیه را خریداری می کنند، با دو رویکرد متفاوت مواجه هستند. در رویکرد اول، هنگام ثبت حسابداری خرید مواد اولیه، هزینه های تهیه مواد کاملا مشخص هستند. در حالت دوم، هزینه های تهیه نامشخص بوده و باید آنها را محاسبه کنند.
سازمان ها در همان ابتدای دوره مالی، با توجه به تجاربشان در دوره های متفاوت، برای تمام هزینه های تهیه مواد (بیمه، حمل، بارگیری و غیره) نرخ واحدی را در نظر می گیرند، که آن را نرخ پیش بینی می نامند. با اعمال این هزینه به قیمت خرید کالاها می توانند به یک عدد تقریبی برسند. پس از به دست آوردن هزینه های واقعی تهیه مواد، آن را از هزینه های پیش بینی کسر می کنند. در صورتی که طلبکار شوند، آن را به حساب تعدیل هزینه مواد و در صورتی که بدهکار باشند، آن را به حساب بهای تمام شدۀ کالای فروش رفته می توانند تسهیم کنند. در بهترین نرم افزار حسابداری صنعتی، انجام چنین کاری بسیار ساده می باشد.
ثبت حسابداری هزینه حقوق و دستمزد و بیمه
حسابداران صنعتی نتایج محاسبات حسابداری هزینه دستمزد، حقوق و بیمه را یک سند درج می کنند. این محاسبات شامل دو سند بدهکار و بستانکار است و همه هزینه های کارکنان سازمان بیمه، پرسنل، مالیات و غیره را در بر می گیرد. بهتر است بدانید که پارامتر های مربوط به حقوق در سازمان های مختلف متفاوت است و در حسابداری در سرفصل کل هزینه حقوق و دستمزد و به صورت کاملا معین درج می شوند. مواردی مانند حق اولاد، حق مسکن، نوبت کاری، اضافه کار و غیره را در قسمت بدهکاری لحاظ می کنند. همچنین، مواردی مانند مالیات دستمزد و حقوق، سازمان تامین اجتماعی و غیره را در بخش بستانکاران درج می کنند.
نکته مهم
- جمع هزینه حقوق = مبلغ قابل پرداخت به کارکنان + مالیات + حق بیمه + بیمه تکمیل
- (معادله کلی سند حقوق و دستمزد) جمع هزینه حقوق – جرایم = حقوق قابل پرداخت + مالیات + انواع حق بیمه + مساعده و علیالحساب
ثبت هزینههای سربار غیرمستقیم
در حسابداری بهای تمام شده، برای ثبت هزینه های سربار غیرمستقیم روش های مختلفی وجود دارد. این هزینه ها در کل سازمان به مصرف می رسد و نمی توان جایگاه ویژه ای را برای مصرفش مشخص کرد. برای نمونه می توان به اجاره، استهلاک و تعمیرات ساختمان کارخانه و غیره اشاره کرد. ثبت هزینه های سربار غیرمستقیم در جدا کردن و مشخص کردن میزان سودآوری محصولات و خدمات مختلف همچنین تعیین کردن سهم هر دایره در سود سازمان و یا موسسه نقش مهمی دارد. با توجه به این مطالب می توانیم هزینه های سربار را به سه گروه تقسیم کنیم: سربار ساخت، سربار اداری و تشکیلاتی و سربار توزیع و فروش.
- سربار ساخت به حساب کالای در جریان ساخت اطلاق می شود. این مورد تمام هزینه های تولید را، به غیر از مواد خام و دستمزد مستقیم، در بر می گیرد. برای سربار ساخت از اصطلاحات دیگری مانند هزینه های غیر مستقیم تولید، سربار کارخانه و هزینه های عمومی کارخانه استفاده می کنند.
- سربار اداری و تشکیلاتی و سربار توزیع و فروش از هزینه های دوره مالی می باشند که آن را به حساب سود و زیان انتقال می دهند.
صدور مواد اولیه به تولید:
با توجه به اصول حسابداری صنعتی، گاهی مواد اولیه موجود در انبار شرکت های تولیدی ارزش بیشتری نسبت به سایر دارایی های سازمان دارند. از این رو، محاسبه بهای تمام شده و میزان بهره وری مواد اولیه همچنین کنترل کمی و کیفی مواد اولیه در پایان دوره های مالی از اهمیت بسزایی برخوردار است. با توجه به این مسئله، حسابداران برای ارسال کردن مواد اولیه از انبار به خط تولید از فرم صدور مواد اولیه به خط تولید استفاده خواهند کرد. این امر را با توجه به روش های ارزیابی ارسال مواد انجام می دهند. در این صورت حساب کالای در جریان ساخت را در ستون بدهکار و حساب کنترل مواد را در ستون بستانکار قرار می دهند.
تسهیم هزینه حقوق و دستمزد:
تسهیم هزینه به بررسی و تشخیص عواملی اطلاق می شود که در ایجاد هزینه تاثیرگذارند. در واقع، با تسهیم هزینه می توان مشخص کرد که هر کدام از دایره ها در ایجاد هزینه چقدر نقش دارند. غالباً، هزینه های مربوط به هزینه حقوق و دستمزد را بر اساس ماهیت این هزینه به حساب کالای در جریان ساخت و واحد های اداری و تشکیلاتی و همچنین واحد های توزیع و فروش تسهیم می کنند.
تسهیم هزینه بیمه تأمین اجتماعی:
تسهیم هزینه بیمه تأمین اجتماعی که بر مبنای دستمزد کارکنان صورت می گیرد، به دوایر مختلف تسهیم میگردد.
تسهیم هزینه بیمه تأمین اجتماعی:
تسهیم هزینه بیمه تأمین اجتماعی که بر مبنای دستمزد کارکنان صورت می گیرد، به دوایر مختلف تسهیم میگردد.
انتقال سربار ساخت:
انتقال سربار ساخت به دوایر تولیدی را برای محاسبه بهای تمامشده محصول انجام می دهند که دلیلش نامشخص بودن ارتباط دقیق سربار با یک دایره خاص است. تسهیم هزینههای سربار کارخانه به دوایر تولیدی براساس تسهیم مستقیم و تسهیم بر مبنای مناسب انجام می شود. از این رو، انتقال سربار ساخت به درستی صورت می گیرد.
بهای تمام شده کالای ساخته شده:
در حسابداری بهای تمام شده، بهای تمام شده کالای ساخته شده تمامی هزینه های دستمزد، سربار و غیره را در بر می گیرد. از این رو برای محاسبۀ آن می توان اقلام بهای تمام شده را بین محصولات و یا خدمات در دست اقدام و یا دوایر مختلف موسسه خدماتی تسهیم کرد. روش هزینه یابی مرحله ای و یا روش هزینه یابی سفارش کار بهترین راه برای محاسبه آن هستند.
ثبت فروش کالای ساخته شده :
انبارداران شرکت های تولیدی پس از دریافت حواله فروش و مجوز های لازم از سوی واحد بازرگانی، کالا را از انبار خارج می کنند و حواله فروش را در قالب سند در سیستم شان ثبت می کنند. در نهایت، واحد بازرگانی نیز اقدام به فروش کالای ساخته شده می کند.
پس از سپری شدن این مراحل، نوبت به حسابداری قیمت تمام شده می رسد. او سراغ چک لیست محاسبه قیمت تمام شده خواهد کرد و با استفاده از ماژول حسابداری این چک لیست را اجرا کرده و به سند فروش کالای ساخته شده در بازه زمانی اقدام می کند.
بهای تمام شده کالای فروش رفته:
در حسابداری صنعتی، قیمت نهایی کالای فروش رفته یعنی همۀ هزینه های مستقیمی که در تولید کالای فروخته شده دخیل هستند. این مبلغ عموما تمام هزینه های مستقیم نیروی کار (دستمزد) و مواد مصرفی در تولید کالا های مختلف را در بر می گیرد. به عبارت دیگر، بهای تمام شده کالای فروش رفته به هزینه ایجاد و تولید محصولات فروشی یک شرکت اطلاق می شود
جدول ثبت حسابداری
در بخش زیر نمونه ای از انواع ثبت های حسابداری صنعتی موسسات تولیدی را مشاهده می کنید که از خرید مواد اولیه تا فروش آن را در بر می گیرد
• مرحله 1: خرید مواد اولیه
شرح | بدهکار | بستانکار |
موجودی مواد و کالا | *** | |
بانک | *** |
• مرحله 2: پرداخت هزینه حقوق و دستمزد حقوق در حسابداری صنعتی
شرح | بدهکار | بستانکار |
هزینه حقوق و دستمزد | *** | |
هزینه بیمه | *** | |
مالیات پرداختنی | *** | |
بیمه پرداختنی | *** | |
حقوق پرداختنی | *** |
• مرحلۀ 3: پرداخت هزینه های سربار تولید (هزینه های غیرمستقیم)
شرح | بدهکار | بستانکار |
هزینه سربار تولید | *** | |
هزینه سربار اداری و تشکیلاتی | *** | |
هزینه سربار توزیع و فروش | *** | |
بانک | *** |
• مرحلۀ 4: صدور مواد اولیه به خط تولید
شرح | بدهکار | بستانکار |
کالای در جریان ساخت | *** | |
سربار تولید | *** | |
موجودی مواد و کالا | *** |
• مرحلۀ 5: تسهیم هزینه حقوق و دستمزد در حسابداری بهای تمام شده شرکت هزینه حقوق و دستمزد
شرح | بدهکار | بستانکار |
هزینه کالای در جریان ساخت (دستمزد مستقیم) | *** |
|
هزینه سربار تولید (دستمزد غیرمستقیم) | *** |
|
هزینه سربار اداری و تشکیلاتی (دستمزد بخش اداری) | *** |
|
هزینه سربار توزیع و فروش (دستمزد بخش فروش) | *** |
|
• مرحلۀ 6: تسهیم هزینه حق بیمه تامین اجتماعی
شرح | بدهکار | بستانکار |
هزینه سربار تولید (دستمزد مستقیم و غیرمستقیم) | *** | |
هزینه سربار اداری و تشکیلاتی (دستمزد بخش اداری) | *** | |
هزینه سربار توزیع و فروش (دستمزد فروش) | *** | |
هزینه تامین اجتماعی | *** |
• مرحلۀ 7: انتقال سربار ساخت
شرح | بدهکار | بستانکار |
کالای در جریان ساخت | *** | |
سربار ساخت | *** | |
• مرحلۀ 8: بهای تمام شده کالاس ساخته شده
شرح | بدهکار | بستانکار |
بهای تمام شده کالای ساخته شده | *** | |
کالای در جریان ساخت | *** |
• مرحلۀ 9: فروش کالای فروش رفته
شرح | بدهکار | بستانکار | ||
بانک | *** | |||
فروش | *** | |||
شرح | بدهکار | بستانکار | ||
بهای تمام شده کالای فروش رفته | *** | |||
بهای تمام شده کالای ساخته شده | *** | |||